* Początki * 

Niestety nie zachowały się dokumenty pozwalające stwierdzić, kiedy została założona wieś, ale już w 1229 roku papież Grzegorz IX potwierdził klasztorowi tynieckiemu posiadanie licznych wsi min. Dambrowy. Nie wiadomo, więc czy Benedyktyni założyli wieś czy też nadał je klasztorowi któryś z możnowładców. Później wieś nosi nazwę Kriva Dubrawa lub Krzywadambrowa a od połowy 14 wieku Crziwaczka czyli Krzywaczka. Wieś była założona na prawie polskim, kiedy została przeniesiona na prawo niemieckie nie ustalono.

* Wiek XIV *

•  W 1311 roku jest informacja o mieszczanach krakowskich Jakubie i Paczołdzie którym Władysława Łokietek odebrał łany i sołectwa we wsi Krzywa Dąbrowa za udział w buncie wójta Alberta, a następnie zwrócił klasztorowi Tynieckiemu. Wynika z tego, że wieś była już przeniesiona na prawo niemieckie a sołectwo benedyktyni odsprzedali lub wydzierżawili obywatelom Krakowa. Z powodu oddalenia wsi od klasztoru nie byli oni w stanie osobiście na nim gospodarzyć.
  
  
• Pod rokiem 1337 wymieniany jest, Rudgierz jako sołtys Krzywej Dąbrowy i ławnik sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim.
  
  
• Przed 1365 rokiem Krzywaczka trafia do Piesza, który pełni taką samą funkcję jak poprzednik.
  
  
• W latach 1365-1388 sołectwo przechodzi w ręce drobnych rodów rycerskich. W tych latach we wsi powstaje Folwark, w miejsce gospodarstwa sołtysiego. Folwark ten przez kolejne lata był zastawiany lub dzierżawiony.
  
  
• W 1388 roku właścicielem zostaje Tomasz z Krzywaczki, który zastawia folwark za 30 grzywien Piotrowi z Kociny
  
  
• Rok 1394 to spór majątkowy między Mikołajem a braćmi Wiernkiem i Zebrzydem synami Więcława oraz ich siostrą stryjeczną Katarzyną. Do tego sporu wmieszał się dzierżawca Piotr z Kociny
  
  
• W 1396 roku występuje Jan zwany Muchą, który zeznał przed Sądem Najwyższym prawa niemieckiego na zamku krakowskim, „Że jego Pan Piotr Borg wziął jedną grzywnę od Maszka Zachodźcy Piotrosza z Kociny należne mu za sołectwo w Krzywaczce i Bęczarce.” Efektem tego sporu połowa sołectwa Krzywaczki należała do Piotra z Kociny a druga połowa do Wiermka syna Więcesława.

  ---

  ---

* Wiek XV * 

• W 1403 roku Wiermko sprzedał za 500 grzywien swoją część Piotrowi. Niedługo potem obie wsie stały się własnością mieszczanina krakowskiego Kaspra Krugela.

• W 1412 roku tenże Kruger odstępuje wsie za 900 grzywien niejakiemu Więczesławikowi.

• W 1414 właścicielem jest już Herman Zelge vel Zelgicz który mając kłopoty finansowe zastawia za 100 grzywien Krzywaczkę i Bęczarkę Michałowi wójtowi ze Skawiny.

• W 1415 wójt Skawiny Michał oraz Dobko z Jeżowa poręczają za dług 220 grzywien Hermana Zelgicza Krzywaczkę i Bęczarkę.

• W 1416 roku obie wsie nabywa wspomniany Michał ze Skawiny a po nim Stanisław Skawiński

• W 1441 roku Stanisław oprawia po 200 grzywien posagu i wiana żonie Jadwidze córce Sławca Czudnego z Topoli, na połowie dóbr dziedziczonych na tych wsiach. W tymże roku toczy się przed sądem krakowskim rozprawa pomiędzy Opatem ze Szczyrzyca a Wojciechem z Krzywaczki, który jako mieszkaniec cysterskiego Głogoczowa bez zgody opata przeniósł się do Krzywaczki.

• W następnych latach przy różnych okazjach słyszymy min. 1457 roku o Stanisławie zwanym Skoczek rządcy z Krzywaczki i zbiegłym kmieciu Macieju Brutanowicu jak również o kmieciach z naszej wsi przyjętych w poczet mieszczan.

• 1444 roku wsie stanowią gwarancję zwrotu 120 grzywien poręczenia majątkowego zapłaconego Michałowi z Zebrzydowic przez Stanisława z Brodów i Jana z Libertowa. W następnych latach dobra stanowią gwarancję spłaty wiana Jadwigi żony Stanisława.

• W 1449 roku Jadwiga po rozprawie sądowej umarza zapisy posagu i wiana na tych wsiach

• 1450 rok Jadwiga żona Zawiszy z Boryszowic podkomorzego królewskiego, córka Jana ze Skawiny ustępuje za 400 grzywien stryjowi Rafałowi, komornikowi i oficjałowi Krakowskiemu oraz prepozytowi Kieleckiemu oraz Michałowi a także dzieciom zmarłego Stanisława ze Skawiny – z dóbr ojcowskich min. z Krzywaczki

• W latach 60 i 70 XV stulecia toczą się rozprawy sądowe o Krzywaczkę pomiędzy Danielem, Żegotą i pozostałymi członkami rodziny.

• W 1467 roku Daniel oddaje Żegocie alias Trepce z Obrażejowic w wieczyste użytkowanie trzecią częśc Krzywaczki, do których go wwiązuje. W tymże roku Żegota zapisuje w/w dobra Janowi i Bogdanowi - wójtom ze Skawiny.

• W 1469 roku Jan Skawski vel Skawiński bratanek Rafała dla miłej zgody daje bratu stryjecznemu Danielowi w dożywocie Krzywaczkę. Daniel nie może tych dóbr alienować lub komukolwiek zapisać. Jeżeli ożeni się bez specjalnej zgody Jana nie może oprawić na nich żonie posagu i wiana. Jan i Daniel kilkakrotnie jeszcze spotkali się w sądzie kłócąc się o dobra w skład, których wchodziła Krzywaczka a cierpieli na tym sporze mieszkańcy wsi.

• Rok 1480 spór o Krzywaczkę po raz kolejny wraca na wokandę sądową. Tym razem Jan oraz Mikołaj Skarbek ze Zręczyc ( w imieniu swoich dzieci z pierwszej żony Zuzanny) układają się w następujący sposób:, jeżeli Jan będzie miał potomstwo obejmie wieś Krzywaczkę, którą trzyma obecnie jego brat stryjeczny Daniel, pod warunkiem, że po śmierci Daniela zapłaci w/w dzieciom 200 grzywien, jeśli zaś umrze bezpotomnie wtedy wieś przejdzie na dzieci Mikołaja i Zuzanny.

• Rok 1485 spór trwa nadal gdyż Małgorzata z Gniazdowic żona Mikołaja Gbelskiego z Giebła skarży Baltazara, Jadwigę, Elżbietę, Dorotę, Annę i Kordulę dzieci Mikołaja Skarbka o to, że jakoby Skarbek bezprawnie wszedł w posiadanie majątku. Ponieważ wartość sporu przekraczała 800 grzywien sprawa zostaje skierowana na wiec gdyż nie podlega sądowi ziemskiemu. Skarbek pozostaje współwłaścicielem, ale niemal cały XV wiek upłyną posiadaczom Krzywaczki na wzajemnych pretensjach, oskarżeniach, zajazdach i procesach sądowych.

  ---

  ---

* Wiek XVI * 

• W 1522 roku kolejnym dzierżawcą zostaje Stanisław Zebrzydowski mąż Katarzyny siostry Baltazara Skarbka, która otrzymała wieś w spadku po śmierci brata.
  
  
•  W 1523 Krzywaczkę przejmuje Zbigniew Stadnicki syn Katarzyny z pierwszego małżeństwa po to tylko by odstąpić ją Adamowi Niewiarowskiemu. Przez cały rok Katarzyna i Stanisław Zebrzydowscy nie godzili się z taką transakcją. Jednak ustąpili swoich praw, gdy Adam Niewiarowski zapłacił dodatkowo 300 grzywien. Niewiarowscy byli właścicielami Krzywaczki około 70 lat.
  
  
• W 1530 roku Niewiarowski odprowadził z Krzywaczki pobór od 5 łanów roli, karczmy i młyna dziedzicznego o jednym kole.
  
  
• W 1532 roku Adam dzieli się majątkiem rodzinnym z bratem Krzysztofem, który w 1539 roku zapisuje Krzywaczkę w posagu swej żonie Adzie z Krotoszyńskich. Ponieważ wieś była prywatną własnością cechowały ją odmienne niż w starostwie lanckorońskim stosunki społeczno-gospodarcze. Miejscowość ta o dawnej metryce była ważnym ośrodkiem życia religijnego, a za sprawą dziedziców też kulturalnego.
  
  
• W XVI Wieku właścicielem wsi był Węgier Wesselny – pokojowiec Stefana Batorego

  ---

  ---

* Wiek XVII *

• Rok 1627 właściciel Władysław Gajowski, a 1629 Paweł Gajowski, którego na miejscu reprezentował zarządca. Nie wiadomo, kto był właścicielem wsi pomiędzy Niewiarowskim a Gajowskimi. Prawdopodobnie od Pawła Krzywaczkę zakupiła rodzina Zebrzydowskich starostów lanckorońskich. Starościna Marianna Zebrzydowska w niesłychane jarzmo ucisku wepchnęła swoich poddanych. Jej niepohamowana żądza bogacenia się doprowadziła do czynnego oporu chłopów, którzy 28 lutego 1670 roku zorganizowali groźną manifestację w Lanckoronie. Około 500 chłopów z Bęczarki, Bieńkówki, Biertowic, Bogdanówki, Harbutowic, Krzywaczki, Rudnika, Sułkowic, Trzebuni i Więciórki, zebranych na rynku miasteczka uchwaliło „Zabrania się odrabiania pańszczyzny na polach Zebrzydowskiej, a nawet najmować się do pracy za pieniądze”. Pomimo wystąpień nadal utrzymywała się pańszczyzna i do końca Rzeczypospolitej z różnym nasileniem opór chłopów.
  
  
• Marianna na Żmigrodzie ze Stadnickich Zebrzydowska wdowa po Michale Zebrzydowskim, wojewodzie krakowskim, testamentem z 30.10.1671 Roku zapisała Krzywaczkę klasztorowi w Kalwarii. OO Bernardyni z mocy swej reguły nie mogli stać się właścicielami dóbr ziemskich i dlatego zapis ten na prośbę Marianny przyjęła w zastępstwie Krakowska Kapituła Katedralna, która miała przekazywać Bernardynom dochody z Folwarku na rzecz naprawy kaplic przy dróżkach kalwaryjskich oraz opłacenia oprawy muzycznej i milicji wystawianej podczas uroczystości i procesji. Marianna Zebrzydowska zastrzegła w swym testamencie, że gdyby ktoś z potomków chciał odebrać wsie Krzywaczkę i Bęczarkę, to musi wpłacić na rzecz klasztoru 50.000 złotych. Marianna miała dwie córki – Helenę Opalińską, która w 1673 roku zrzekła się prawa wykupu wsi, nie uczyniła tego druga Anna Czartoryska. Jej syn Samuel Czartoryski książę, na Klewaniu i Żukowie po dojściu do pełnoletniości zażądał od Kapituły zwrotu wsi zobowiązując się równocześnie do zwrócenia klasztorowi 50.000 złotych. Wymieniony książę wydzierżawił obie wsie podczaszemu bracławskiemu Aleksandrowi Drozdowskiemu a ten solidnie wypłacał należności Kapitule do 1694 roku, kiedy Czartoryski przekazał mu wsie na własność. Uczynił to bez wiedzy Kapituły i Klasztoru. Spowodowało to spór pomiędzy w/w który trwał aż do śmierci właściciela.

* Wiek XVIII *

      W 1714 roku dzierżawcą majątku Drozdowskich był podczaszy płocki Józef Waxman. O randze pozycji dworu w Krzywaczce wśród szlachty za czasów saskich, świadczy fakt, że w Kościele Parafialnym, szlachetny pan Michał Pawłowski i Panna Zofia Czułowska, zawarli związek małżeński. Wydarzenie to miało swe odzwierciedlenie w kilku listach do miejscowego proboszcza, poświadczających uczciwość i religijność przyszłych małżonków. Wystosowali je: biskup krakowski Kaźmierz Łubieński i Jan Herkulaniusz Matuszewicz z Zakonu Kanoników Regularnych. W ceremonii ślubnej uczestniczyli mieszkający we dworze Stanisław Dobrowolski, Rotmistrz chorągwi Króla Polskiego Tomasz Dobrowolski, prefekt tejże chorągwi Jan Łupakowski i liczni parafianie.
      Proces o Krzywaczkę z Drozdowskimi wygrała Kapituła i w 1723 roku przekazała zarządzanie wsiami, kustoszowi kapituły krakowskiej kanonikowi Sebastianowi Komeckiemu. Wykupił on wszystkie pretensje do wsi od spadkobierców po Aleksandrze Drozdowskim i przekazał na własne imię nie powiadamiając zainteresowanych stron. I tak stał się wyłącznym posiadaczem Krzywaczki. Postępowanie kanonika zostało przez OO Bernardynów ocenione, jako naganne i niegodziwe. Trudno się dziwić zakonnikom, którzy utracili duże dochody. Na nowo rozgorzały spory pomiędzy Komeckim a klasztorem. Pomimo że biskup krakowski jak i kuria rzymska brała stronę zakonników, Komecki przed sądem grodzkim udowodnił, że prawo do wsi nabył legalnie. Po śmierci Sebastiana zarządcą został jego brat Michał, także kustosz katedralny, który w 1725 roku przekazał majątek Janowi Komeckiemu, późnej, jako spadek przejął jego syn Bernard a w 1784 Konrad Komecki.

* Wiek XIX *

• Około 1815 roku majątek został zakupiony przez Żeleńskich Herbu „Ciołek”. Hrabia Kryspin Żeleński przebudował cały folwark.
  
  
• Około 1820 roku wystawił stojący do dziś dwór, budynki gospodarcze, oficyny i browar. Założył park krajobrazowy z drzewostanem lipowym, dębowym i platanowym, oraz stawy. W 1817 roku miejscowy cieśla Stanisław Miętka wystawił nową karczmę dworską wraz z zajazdem. We wsi istniała jeszcze karczma „Zbój” na granicy z Biertowicami i „Wesoła” na granicy z Głogoczowem. W 1824 Jędrzej Plichta wybudował duży młyn wodny na rzece Skawince. Hrabia Kryspin Żeleński zmarł 20 lutego 1853 roku. Majątek przejął w spadku syn Hrabia Żeleński Władysław żonaty z Amalią Lowász de Eötvenes i kontynuował dzieło rozpoczęte przez ojca. W 1845 roku w skład zabudowań folwarku wchodziły: dwór, oficyny, gumno, browar, cztery stawy i dwie karczmy.
  
  
• W roku 1859 Krzywaczkę kupuje za 57 500 złotych Henryk Schmidt – browarnik z Krakowa. Fakt ten upamiętnia postawieniem krzyża, który przetrwał do dzisiejszych czasów. Folwark rozwija się bardzo dobrze. W 1874 roku umiera Henryk, jego następcą zostaje syn Wincenty, który przykładał dużą wagę do wszelkich usprawnień w rolnictwie a swoich synów wykształcił na uczelniach rolniczych w kraju i zagranicą Na jego polach przeprowadzono jedyne w powiecie myślenickim w 1877 roku prace melioracyjne. Zdrenowano siedem morgów gruntu.
  
  
• W 1869 roku majątek Schmidtów obejmował 236 morgów pól uprawnych 18 łąk i ogrodów 19 pastwisk i 239 lasów, W tym samym roku spisy ludności wymieniają we wsi Krzywaczka 171 zagród chłopskich, 10 budynków dworskich. Ilość mieszkańców 943 osoby ( w tym 440 mężczyzn i 503 kobiet). Własność gromady 631 morgów pól uprawnych, 72 morgi łąk, 85 morgów pastwisk i 80 morgów lasów. W 1880 roku Krzywaczkę zamieszkiwało 14 Żydów. W połowie XIX wieku we wsi była szkoła jednoklasowa. Działały 3 karczmy, później jak głosi tradycja pięć. „Wygoda” na granicy z Biertowicami, należała do dworskiego leśniczego. „Wesoła” na granicy z Głogoczowem, „ U Lojzka” za kościołem w stronę Bęczarki, karczmy te nie przetrwały do dzisiejszych czasów pozostały tylko nazwy „na wygodzie” i „na wesołej”. Historia karczmy „Pod Kogutkiem” sięga roku 1530, obecne budynki powstały w 1763 roku a w 1817 dobudowano wozownię. Pomimo różnych zawirowań historycznych karczma dotrwała do dziś pięknie odrestaurowana w 2003 roku ponownie służy gościom. Karczma potocznie nazywana u” Czepiela” od nazwiska pierwszych właścicieli przeżyła czas prosperity, po wojnie była też własnością GS a obecnie jako budynek mieszkalny znajduje się w posiadaniu potomków państwa Czepiel.
  
  
• Mapa z końca XIX wieku pokazuje rozległy folwark, 2młyny, karczmę ”Zbój”, nieistniejącą figurę Jana Nepomucena przy gościńcu cesarskim ( do dziś starsi mieszkańcy Krzywaczki – Brzeziny na mostek na strumyku Leśnice mówią „ Przy Świętym Janie”). Krzyż ufundowany przez Henryka Schmitta oraz dwie figury przy drodze „Na Dziale”. Duże znaczenie w rozwoju wsi odegrał wybudowany na rozkaz Cesarza Józefa II w 1874/75 gościniec lwowsko-wiedeński. Trakt posiadał dwadzieścia dziewięć stacji pocztowych. Najbliższa znajdowała się w Izdebniku ( budynek istnieje do dziś)
  
  
• W 1882 roku w Krzywaczce prężnie działało Towarzystwo Kółek Rolniczych zajmujące się szerzeniem oświaty rolniczej, wypożyczaniem maszyn, oraz sprowadzaniem szlachetnych nasion

* Wiek XX *

      W 1907 roku z inicjatywy Księdza Nowaka zostaje założona mleczarnia zbiorowa ( mleko było wysyłane do Krakowa). Skup mleka pod różną formą przetrwał aż do czasów PRL-u. Założył on również spółkę oszczędnościowo – pożyczkową typu Rainfeeiseena, zwaną Kasą Stefczyka.

      W 1907 roku rozpoczyna działalność szkoła koszykarstwa. Rada Powiatowa wyasygnowała na ten cel 200 koron a Gmina bezpłatny lokal. Instruktorem kursu został Piotr Gwóźdź nauczyciel szkoły koszykarskiej z Tarnobrzegu. Umiejętność wyrabiania produktów z wikliny wiąże się również z osobą Franciszka Frączka, który nauczył się plecenia różnych przedmiotów z wikliny u swego brata na Morawach. We wsi działa tartak którego właścicielem jest Józef Moskwa. Wincenty Schmidt miał trzech synów: Stefan ukończył studia rolnicze, powrócił do Krzywaczki gdzie do 1924 roku prowadził połowę rodzinnego majątku. Ponieważ go to nie satysfakcjonowało obrał karierę naukową. Jako profesor UJ został aresztowany w 1939 roku z pozostałymi i osądzony w obozie Oranienburg-Sahesanhausen. Zwolniony w 1940 roku powrócił do pracy naukowej. Przed 1928 rokiem część folwarku w którym gospodarzył Stefan była już przepisana na jego brata Stanisława, który objął cały majątek. Trzeci syn Franciszek ukończył studia na Politechnice Lwowskiej, ożenił się z Karolina z Konopków. Mieszkał w Krzywaczce do 1940 roku, a w czasie okupacji władze mianowały go zarządcą majątku leśnego w Radziszowie. W i połowie XX wieku w naszej wsi był bardzo dobrze rozwinięty Amatorski Ruch Teatralny jak bowiem wynika z notatek prasowych tamtego okresu różne kółka z powodzeniem wystawiały znaczną ilość utworów scenicznych.

• Autor: NZ
• Odsłon: 2341
• Pobrań: 0